Pro Patria Haardplaat

Pro Patria Haardplaat van https://www.haardplaat.com

Ouderdom: 17e eeuw

Herkomst: zoals veel platen in de Hollandse stijl werd deze plaat gegoten in het Siegerland, Duitsland

Beschrijving

Pro Patria staat voor het vaderland. Het is één van de eerste politieke haardplaten ter wereld. Hij stamt uit het rebellerende Holland dat in de 17^e eeuw vocht voor politieke, republikeinse onafhankelijkheid te midden van verder feodale Europese buurlanden.

De figuur op de plaat is de Hollandse vrijheidsmaagd met in haar hand een speer met daarop de vrijheidshoed. De gekroonde klimmende leeuw naast haar heeft in zijn rechterpoot het zwaard en in de linkerpoot de zeven pijlen van de zeven Nederlandse Provinciën verenigd in de Unie van Utrecht.

De mand om dit tafereel is de zogenaamde Hollandse tuin, het symbool van de geslotenheid van de Nederlanden.

Achtergrond

De afbeelding op deze plaat was vanaf ongeveer 1580 het standaardmotief van de Nederlandse iconologie. Verschillende symbolen voor de vrijwording van de Zeven Verenigde Nederlanden waren daarin bij elkaar gebracht.

De afzonderlijke symbolen zelf zijn van ouder datum, maar kregen vanaf dat tijdstip een meer dan lokale of regionale betekenis. We lopen ze hieronder kort langs.

Hollandse tuin

De Hollandse tuin stamt waarschijnlijk uit de vroegere rechtspraak. Als in de vroege Middeleeuwen recht werd gesproken, dan werd met een koord een gebied om de een boom afgeperkt. Binnen dat gebied van de zogenaamde rechtsboom gold rechtsvrede en niemand mocht ongevraagd dat gebied betreden.

Hollandse maagd

De Hollandse of geuzenmaagd is de personificatie van de vrijheid. Ze is wellicht ontleend aan de stedenmaagd van Dordrecht, de oudste stad van Holland, waar de Staten voor het eerst in vrije vergadering bijeen waren geweest.

De Hollandse maagd van de Pro Patria Haardplaat

Vrijheidshoed

De vrijheidshoed is ontleend aan de Phrygische muts. Phrygie was gelegen in Klein Azie en was in de tijd de Grieken beroemd om zijn cultuur.

De vrijheidshoed van de Pro Patria haardplaat

De muts van de Frygiërs betekende voor de Grieken dat ze te maken hadden met vreemdelingen uit een exotische en andere wereld: vreemdelingen die niet waren gebonden aan dezelfde wetten en die symbool stonden voor verandering.

Later, in de Romeinse tijd, kreeg de Frygische muts de betekenis van vrijheidshoed (‘pileus libertatis’). Vrijgelaten slaven kregen de muts als ze Romeins burger werden.

Daarmee werd de muts het symbool van de vrijheid.

Later werd de Frygische muts het symbool van de Franse revolutie (‘le bonnet rouge’), welke ook veelvuldig op haardplaten te zien is.

Leeuw van Nassau

De gekroonde leeuw met het zwaard en de pijlenbundel is het wapendier van de Staten Generaal van de Verenigde Nederlanden. Elke pijl is het symbool van een van de zeven Staten: Holland, Zeeland, Utrecht, Gelre, Overijssel, Groningen en Friesland.

De leeuw is van alle heraldische dieren de meest voorkomende wapenfiguur. Hij staat voor nobel en krachtig.

Pijlenbundel

De pijlenbundel is ontleend aan Scilurius, de koning der Scynten, die 80 zonen had. Op zijn sterfbed riep hij zijn zonen bijeen en gaf hen een bundel met samengebonden pijlen. Hij vroeg hen de pijlen alle tegelijk te breken. Dat bleek onmogelijk. Daarop maakte hij de bundel los en brak de pijlen een voor een doormidden. Parallel aan dit verhaal was zinspreuk van de Nederlandse Zeven Provinciën: ‘…eendracht maakt macht, tweedracht breekt kracht’.

De Pijlenbundel van de Pro Patria Haardplaat